Culturele participatie van vluchtelingen

Beleidsaanbevelingen aan de Europese Commissie inzake culturele participatie van vluchtelingen

Gebaseerd op de resultaten van een Delphi-onderzoek met panelleden in 9 EU-lidstaten, de ervaring met het maken van 8 culturele presentaties (in co-creatie), in vier Europese steden en de slotconferentie van het project.

Conclusies uit de Delphi-studie

Veel verschillende interpretaties van het begrip culturele participatie, variërend van assimilatie – het onderwijzen van de cultuur van het nieuwe land zodat de nieuwkomers deze volledig kunnen assimileren en zich eraan kunnen aanpassen – tot deelname aan het culturele leven op een manier die gelijk is in die zin dat de gedachten, ervaringen en culturele uitingen van vluchtelingen even waardevol worden geacht als die van de andere deelnemers/makers.

Het is opvallend dat in een land als Zweden, waar gelijke rechten voor vrouwen en mannen voorop staan en als een prestatie worden gezien die niet ter discussie staat, er meer bewijs is van assimilatie dan in een land als Portugal, dat de afgelopen jaren een actieve praktijk van co-creatie heeft ontwikkeld.

Waar culturele participatie in brede zin als definitie wordt gebruikt (deelname aan het brede culturele en sociale leven van het nieuwe land), ligt de nadruk meer op integratie en in sommige gevallen assimilatie. Waar de definitie van culturele participatie meer gericht is op participatie in het culturele leven, ligt de nadruk meer op een actieve rol van vluchtelingen en worden zij meer gezien als scheppers met een eigen toegevoegde waarde (co-creatie).

Opvallend is dat bijna alle Delphi-respondenten, wanneer hen gevraagd wordt naar de toekomst van culturele participatie van vluchtelingen, meer denken in de richting van een actieve bijdrage van vluchtelingen en van co-creatie, dan in de richting van algemene participatie in de reguliere cultuur. Deelname aan de Delphi en het nadenken over definities, doelen, middelen en verwachtingen met betrekking tot culturele participatie en co-creatie van vluchtelingen heeft duidelijk bijgedragen aan een duidelijker beeld bij de respondenten over de vraag wat culturele participatie is en hoe vluchtelingen hierin een actievere rol kunnen spelen.

Ervaringen met het maken van de culturele presentaties

In het project zijn verschillende culturele presentaties gemaakt op basis van de mondelinge geschiedenisinterviews en in co-creatie met veldwerkers en geïnterviewden:

Een video- en dansvoorstelling over het vluchtelingenleven en de ervaring van de stad op verschillende locaties in Parijs.
Vier avonden over de verschillende fasen van het vluchtelingenleven gekoppeld aan vier verschillende kunstvormen in het Red Star Line Museum in Antwerpen
Een cultureel festival met veel ruimte voor cultuuruitingen van de verschillende gemeenten in Bochum met allerlei vervolgactiviteiten in het LWL Industriemuseum Zeche Hannover.
Een theaterstuk dat muziek en theaterstijlen combineert over de vraag waaraan mensen hun bestaansrecht in Turijn ontlenen.

De ervaringen met het maken van de presentaties leren dat de soms statische beelden over vluchtelingen en hun culturen in de praktijk niet bestaan. Vluchtelingen zijn individuen die hun perceptie van kunst en cultuur ontwikkelen en die keuzes maken over welke elementen van de nieuwe culturele omgeving voor hen belangrijk zijn en welke elementen ze willen behouden of transformeren van hun oorspronkelijke cultuur. Balanceren tussen deze verschillende culturen en de daarmee samenhangende identiteiten is een onderwerp dat ook sterk terugkomt in de Specially Unknown interviews.

Enkele conclusies uit de conferentie Oracle van Amsterdam

Tijdens de slotconferentie van het project Specially Unknown, getiteld Oracle of Amsterdam, werden de onderwerpen culturele participatie en co-creatie uitgebreid besproken.

De deelnemers keken naar de verschillende manieren waarop cultuurparticipatie is begrepen en geïmplementeerd: als het bieden van toegang aan vluchtelingen tot de reguliere programma’s van culturele instellingen, als het organiseren van evenementen die de eigen kunst en cultuur van vluchtelingen onder de aandacht brengen en vluchtelingen de kans geven om de lokale bevolking te ontmoeten, en als artistieke programma’s die samen met vluchtelingen als curatoren, regisseurs, bestuursleden en kunstenaars zijn opgezet.
Het latere programma werd gekozen als het meest favoriete programma. Het heeft de meeste potentie om “het goed te maken” (in tegenstelling tot
“(opsplitsen)), omdat het gelijkheid inhoudt op alle niveaus en in alle stadia van de diversiteit: personeel, publiek en producties van de bestaande culturele instellingen.

Een kernelement van het cultuurparticipatiebeleid van de steden moet het scheppen van voorwaarden voor co-creatie met vluchtelingen zijn. Het doel en het gewenste resultaat van co-creatie is het creëren van gezamenlijk eigendom”. En toch is iedereen het erover eens: co-creatie gaat meer over het proces dan over het resultaat.

Algemeen principe om dit te benaderen is: kijk en focus op de kwesties en onderwerpen die verschillende groepen gemeen hebben. Om dit te bereiken zijn zeer concrete ideeën aangedragen: meer culturele bruggenbouwers van de tweede generatie vluchtelingen, om verbanden te leggen tussen verschillende groepen; beïnvloeders met de vluchtelingenachtergrond in bestaande culturele instellingen, en een “diversity officer” die een spiegel kan voorhouden en gelijkheid en diversiteit kan waarborgen.

Op basis van deze analyses en ervaringen komt het project Specially Unknown tot de volgende beleidsaanbevelingen aan de Europese Commissie:

Verhalen vertellen is belangrijk. Verhalen maken maar ook breken samenlevingen en sociale cohesie. Het is belangrijk om te beseffen dat verhalen verhalen verhalen worden, en dat verhalen beleid worden. En beleid wordt openbaar discours en politiek. De Europese Commissie kan een belangrijke rol spelen in het stimuleren van vergeten en ondergewaardeerde groepen om hun verhalen te vertellen en ervoor te zorgen dat ze niet alleen een onderwerp zijn van negatieve stereotypen in de verhalen van anderen. Om de democratie in de EU-lidstaten in stand te houden, moeten de verhalen van minderheden deel uitmaken van het cultureel erfgoed.
Oral history kan een belangrijk instrument zijn voor empowerment, een platform om stiltes te doorbreken, empathie te creëren, een gevoel van eigenwaarde op te bouwen, de genezing na traumatische ervaringen te bevorderen en het bewustzijn van het deel uitmaken van de lokale, nationale en Europese gemeenschap en geschiedenis te vergroten. Door hun verhalen te delen worden vluchtelingen bemiddelaars van cultuur, tradities, ervaringen en gevoelens.
Oral history kan zijn
- Een startpunt voor toekomstige projecten van co-creatie en culturele participatie van vluchtelingen;
- Een (wetenschappelijke) bron, in verschillende professionele netwerken, op conferenties en in onderzoek om de ideeën en nieuwe verhalen te verspreiden en om nieuwe internationale netwerken en uitwisselingen te creëren;
- Een onderdeel van onderwijsplannen en didactiek.
Europese steden, met speciale aandacht voor de steden met een koloniaal verleden, hebben hierin een rol te spelen:
- Het creëren van ruimte om te luisteren, verhalen te vertellen en uit te wisselen en de mondelinge geschiedenis als instrument te promoten;
- Het creëren van nieuwe en het promoten van de bestaande projecten;
- Samenwerking met andere steden over deze onderwerpen (gezamenlijke projecten).
De Europese Commissie heeft een rol te spelen bij het stimuleren van deze steden om aan deze kwesties te werken door inspirerende projecten toe te kennen. Het ontwikkelen van programma’s om mondelinge geschiedenis, verhalen en co-creatie door vluchtelingen te stimuleren, dient de Europese Commissie in gedachten te houden:
- Integratie is geen co-creatie. Integratie is meestal eenzijdig. Integratie kan co-creatie zijn, als het verwijst naar alle (beide, twee) kanten, als beide partijen zouden moeten integreren, niet slechts één;
- Co-creatie is niet alleen samenwerken, maar werkt ook aan de beginselen van gelijkheid in alles, vooral in de besluitvorming gedurende het hele proces;
- Een kernelement van de ontwikkeling van het stadsbeleid moet zijn: vluchtelingen helpen en motiveren om deel te nemen aan cultuur en samenleving, hun zelfvertrouwen en motivatie om hun talenten en competenties in te zetten vergroten.